विश्व इतिहासमा समय–समयमा यस्ता ठूला घोटालाहरू सार्वजनिक भए, जसले मात्र देशको राजनीतिक वा आर्थिक प्रणालीमा मात्र धक्का दिएनन्, विश्वभरका नागरिकहरूको विश्वास र भरोसामा समेत गम्भीर प्रश्न खडा गरिदिए । यी घोटालाहरूमा शक्ति, धन, राजनीतिक पहुँच र कानुनी कमजोरीहरूको चरम दुरुपयोग देखिन्छ ।
यहाँ प्रस्तुत छ विश्वका पाँच चर्चित र ऐतिहासिक घोटालाहरूको विस्तृत विवरण:
१. वाटरगेट स्क्यान्डल (Watergate Scandal) – अमेरिका (१९७२)
यो घोटाला अमेरिकी इतिहासकै सबैभन्दा विवादास्पद राजनीतिक प्रकरण हो। तत्कालीन राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनका समर्थकहरूले विपक्षी डेमोक्र्याटिक पार्टीको मुख्यालय वाटरगेट भवनमा चोरी र जासुसी गरेपछि घटना सार्वजनिक भयो।
प्रभाव:
- राष्ट्रपति निक्सनको राजीनामा (१९७४)
- अमेरिकी राजनीतिमा पारदर्शिता र पत्रकारिताको महत्त्व बलियो भयो
- "गेट" शब्द विभिन्न घोटालाका लागि प्रयोग हुन थाल्यो
२. एनरन घोटाला (Enron Scandal) – अमेरिका (२००१)
अमेरिकाको एक ठूलो उर्जा कम्पनी एनरनले आफना घाटा लुकाउन फर्जी लेखा प्रणाली प्रयोग गर्यो। जब वास्तविकता सार्वजनिक भयो, कम्पनी ढल्यो र हजारौं कर्मचारी बेरोजगार भए।
प्रभाव:
- एनरनको शेयर मूल्य शून्यमा झर्यो
- शीर्ष कार्यकारीहरूलाई जेल सजाय
- अमेरिकामा Sarbanes-Oxley Act लागू गरियो – लेखा पारदर्शिता बलियो बनाउन
३. २ जी स्पेक्ट्रम घोटाला – भारत (२००८–२०१०)
भारतमा सञ्चार मन्त्रालयले टेलिकम स्पेक्ट्रम सस्तोमा आफ्ना मनपर्ने कम्पनीहरूलाई वितरण गर्दा १.७६ लाख करोड भारुको घाटा भएको भनिएको थियो। तत्कालीन सञ्चार मन्त्री ए. राजा मुख्य आरोपी थिए।
प्रभाव:
- भारतमा भ्रष्टाचारविरुद्धको जनआन्दोलन सुरु
- सत्तारूढ युपीए सरकार गम्भीर संकटमा
- सुप्रीम कोर्टले वितरण प्रक्रिया अवैध ठहर गर्दै सबै अनुमति खारेज गर्यो
४. पानामा पेपर्स लिक (Panama Papers Leak) – अन्तर्राष्ट्रिय (२०१६)
मोसाक फोन्सेका नामक एक कानूनी कम्पनीबाट लीक भएको कागजातमा विश्वभरका नेताहरू, उद्योगपति र सेलिब्रिटीहरूको नाम आयो, जसले कर छली र कालो धन लुकाउन अफशोर कम्पनीहरू प्रयोग गरेका थिए ।
प्रभाव:
- आइसल्याण्डका प्रधानमन्त्रीले राजीनामा
- पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री नवाज शरीफ अपदस्थ
- थुप्रै देशमा कर छली जाँच र कानुनी कारबाही सुरु
५. बर्नी म्याडफ स्कीम (Bernie Madoff Ponzi Scheme) – अमेरिका (२००८)
बर्नी म्याडफले ‘Ponzi Scheme’मार्फत ६५ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको लगानीकर्ता ठगी गरे। यो इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो व्यक्तिगत आर्थिक ठगी हो।
प्रभाव:
- म्याडफलाई १५० वर्ष जेल सजाय
- हजारौं लगानीकर्ता बेरंग भए
- अमेरिका र विश्वभर लगानी नियमन प्रणाली कडा बनाइयो
अन्य चर्चित घोटालाहरू
| घोटाला |
देश |
क्षेत्र |
प्रभाव |
| विवियन रेड्डी घोटाला |
दक्षिण अफ्रिका |
राजनीति |
ANC पार्टीको छवि धूमिल |
| ओडेब्रेक्ट स्क्यान्डल |
ब्राजिल/लाटिन अमेरिका |
निर्माण/सरकार |
दर्जनौं नेताहरू पक्राउ |
| सुब्रत रोयको सहारा घोटाला |
भारत |
वित्तीय सेवा |
करोडौं जनताबाट ठगी |
| दास क्रिप्टो घोटाला |
विश्वभर |
क्रिप्टो करेंसी |
अनियन्त्रित क्रिप्टोको जोखिम देखियो |
यी घोटालाहरू केवल पैसाको खेल थिएनन्, यो राजनीतिक प्रभाव, संस्थागत भ्रष्टाचार, नियामक कमजोरी र नीतिगत बेथिति पनि थिए । विश्वभर यस्ता घटनाबाट कानुनी, नीतिगत र संस्थागत सुधार गरिए पनि भ्रष्टाचारको नयाँ रूप अझै देखिन छाडेको छैन ।
