विश्व बाघ दिवसको अवसरमा नेपाल र विश्वभर बाघ संरक्षणको महत्वबारे जनचेतना फैलाउने विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गरिएका छन्। नेपालमा बाघको स्थिति र संरक्षणका प्रयासहरूको बारेमा जानकारी दिनु महत्त्वपूर्ण छ, किनकि यसले संरक्षण प्रयासलाई अझै सुदृढ गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
विश्व बाघ दिवस
यस वर्ष पनि विश्व बाघ दिवसका अवसरमा विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गरिएका छन् जसले बाघ संरक्षणको महत्वबारे जनचेतना फैलाउने प्रयास गर्छन्। कार्यक्रमहरूमा जनचेतना अभियान, बाघ संरक्षण सम्बन्धी सेमिनार, र समुदायको सहभागितामा कार्यक्रमहरू समावेश छन्। यस्ता कार्यक्रमहरूले बाघको संरक्षणका लागि जनस्तरको सहयोग जुटाउन र अवैध शिकारको नियन्त्रण गर्न मद्दत पुर्याउँछन्।
नेपालमा बाघको स्थिति
नेपालमा सन् २०२२ मा गरिएको राष्ट्रिय बाघ गणनाका अनुसार, देशमा ३५५ बाघहरू छन्। प्रमुख बाघ बसोबास क्षेत्रहरूमा बाघहरूको संख्या यस प्रकार छ:
- चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज: १२८ बाघ
- बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज: १२५ बाघ
- बाँके राष्ट्रिय निकुञ्ज: २५ बाघ
- पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्ज: ४१ बाघ
- शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्ज: ३६ बाघ
बाघ संरक्षणको आवश्यकता
बाघको संख्या बढाउन र संरक्षण गर्न नेपालले विशेष योजना र संरक्षण कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्दै आएको छ। यसमा समावेश छन्:
- कानुनी संरचना र नीतिगत पहल: बाघ संरक्षणका लागि कडा कानुन र नीतिहरू लागू गरिएको छ। यसले अवैध शिकार रोक्न र संरक्षण प्रयासलाई कानुनी रूपमा मजबुत बनाउँछ।
- जनस्तरबाट सहयोग: बाघको आवास स्थानमा बसोबास गर्ने मानिसहरूको सक्रिय सहयोग आवश्यक छ। समुदायको सहभागिता बिना प्रभावकारी संरक्षण सम्भव छैन।
- अवैध शिकारको नियन्त्रण: अवैध शिकार रोक्न कडा कदमहरू चाल्नु जरूरी छ। यसका लागि सशस्त्र गस्ती, कानुनी कारबाही, र सजायको प्रावधान प्रभावकारी हुनुपर्छ।
- प्राकृतिक वातावरणको संरक्षण: बाघको प्राकृतिक आवास र पारिस्थितिकी प्रणालीको संरक्षण गर्न महत्त्वपूर्ण छ। यसमा वन क्षेत्रहरूको संरक्षण, बाघको आहार (जस्तै चित्तल)को संख्या व्यवस्थापन, र मानव-वन्यजन्तु द्वन्द्व न्यूनीकरण समावेश छन्।
बाघ संरक्षणमा नेपाल सरकारको प्रयास
नेपाल सरकारले बाघ संरक्षणका लागि विभिन्न रणनीतिहरू अपनाएको छ। केही प्रमुख प्रयासहरू यस प्रकार छन
-
कानुनी संरचना र नीतिगत पहल:
- नेपालले बाघको संरक्षणका लागि कडा कानुन लागू गरेको छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज र वन्यजन्तु संरक्षण ऐन २०२९ बाघ संरक्षणको प्रमुख कानुनी साधन हो।
- बाघ संरक्षण सम्बन्धी राष्ट्रिय रणनीति र कार्य योजना २०१०-२०२२ लागू गरिएको छ, जसले बाघको संख्या दोब्बर बनाउने लक्ष्य राखेको थियो।
-
समुदायमा आधारित संरक्षण:
- स्थानीय समुदायको सहभागिता सुनिश्चित गर्न सामुदायिक वन कार्यक्रम र बफर जोन व्यवस्थापन कार्यक्रम सञ्चालनमा छन्।
- समुदायका सदस्यहरूलाई संरक्षणका गतिविधिहरूमा समावेश गरी उनीहरूलाई आर्थिक लाभ प्रदान गर्ने प्रयास गरिएको छ।
-
अवैध शिकार र वन्यजन्तु अपराध नियन्त्रण:
- बाघको अवैध शिकार रोक्न विशेष गस्ती दल गठन गरिएको छ।
- अवैध वन्यजन्तु व्यापार रोक्न अन्तर्राष्ट्रिय सञ्जालहरूसँग समन्वय गरिएको छ।
-
पारिस्थितिक प्रणाली संरक्षण:
- बाघको प्राकृतिक आवासको संरक्षण र सुधार गर्न वन पुनःस्थापना कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको छ।
- बाघको आहारजन्य जनावरहरूको संरक्षण र व्यवस्थापनमा जोड दिइएको छ।
बाघ संरक्षणमा विश्वव्यापी प्रयास
बाघ संरक्षणका लागि विश्वभरि विभिन्न संगठन र सरकारहरूले ठूला प्रयास गरिरहेका छन्। केही प्रमुख पहलहरू यस प्रकार छन्:
-
ग्लोबल टाइगर इनिसिएटिभ (GTI):
- सन् २०१० मा शुरु भएको यो पहलले २०२२ सम्म बाघको संख्या दोब्बर बनाउने लक्ष्य राखेको थियो।
- यो पहलले १३ बाघ बसोबास गर्ने देशहरूलाई समावेश गर्दछ र बाघ संरक्षणका लागि साझा रणनीति निर्माणमा सहयोग पुर्याउँछ।
-
कन्भेन्शन अन इन्टरनेशनल ट्रेड इन एन्डेन्जर्ड स्पेसिज (CITES):
- यस संगठनले बाघ र अन्य लोपोन्मुख प्रजातिहरूको अवैध व्यापार रोक्न ठूला कदमहरू चालेको छ।
- सदस्य राष्ट्रहरूले अवैध वन्यजन्तु व्यापार नियन्त्रण गर्न प्रभावकारी नीतिहरू लागू गर्नुपर्छ।
-
वर्ल्ड वाइल्डलाइफ फण्ड (WWF):
- WWF ले बाघको संरक्षणका लागि विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ, जसमा बाघको प्राकृतिक आवास संरक्षण, अवैध शिकार नियन्त्रण, र जनचेतना अभियान समावेश छन्।
- यो संगठनले स्थानीय समुदायहरूसँग मिलेर बाघको संरक्षणका प्रयासहरूलाई प्रोत्साहित गर्दछ।
-
ग्लोबल टाइगर फोरम (GTF):
- GTF बाघ संरक्षणका लागि एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय निकाय हो जसले बाघ बसोबास गर्ने देशहरूलाई एकत्रित गर्दछ।
- यसले बाघ संरक्षणका लागि नीति निर्माण, अनुसन्धान, र प्रविधि हस्तान्तरणमा सहयोग पुर्याउँछ।
नेपाल र विश्वका बाघ संरक्षण प्रयासहरूको महत्त्व
नेपाल र विश्वभरि भइरहेका बाघ संरक्षण प्रयासहरूले बाघको संख्या बढाउन महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएका छन्। यस्ता प्रयासहरूले अवैध शिकार नियन्त्रण, प्राकृतिक आवासको संरक्षण, र जनस्तरको सहभागितामा जोड दिँदै बाघको दीर्घकालीन संरक्षण सुनिश्चित गर्न मद्दत पुर्याउँछन्। बाघ संरक्षणमा सरकारले कानुनी संरचना सुधार, स्थानीय समुदायलाई समावेश गर्ने, र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको महत्त्व बुझेर काम गर्नु आवश्यक छ। यसैगरी, विश्वभरिका संरक्षण प्रयासहरूले बाघको भविष्यलाई सुरक्षित बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।
-1729593135.jpg)
-1731330003.png)
