प्रत्येक वर्ष आश्विन कृष्ण प्रतिपदादेखि सुरु हुने सोह्र श्राद्ध अर्थात् पितृ पक्ष आजदेखि विधिवत् आरम्भ भएको छ ।
आश्विन कृष्ण प्रतिपदादेखि आश्विन शुक्ल प्रतिपदासम्मका सोह्रवटा तिथिमा दिवङ्गत पितृलाई सम्मानका साथ तर्पण, सिदादान र पिण्डदान गरिन्छ, जसलाई सोह्रश्राद्ध भनिएको छ । यस समयमा पितृहरूले आशा गरेर बसेको मान्यता छ । नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका सदस्य एवं धर्मशास्त्रविद् प्राडा देवमणि भट्टराईले जानकारी दिएअनुसार, प्रतिपदा तिथि श्राद्धको पिण्डदान अपराह्नकालमा गर्नुपर्नेछ ।
धर्मशास्त्रविद् प्राडा रामचन्द्र गौतमका अनुसार, यो चाडपर्व यज्ञयागादि तथा ठूलाकार्य गर्नु अघि पितृलाई श्रद्धाका साथ सम्झने वैदिक सनातन हिन्दू परम्पराको अनुगमन गर्दै सोह्रश्राद्ध गर्ने गरिन्छ । पितृप्रतिको दायित्व बोधको साथै पितृऋणबाट मुक्त हुने धार्मिक विश्वास पनि रहेको छ । यदि कुनै कारणवश सोह्रश्राद्ध गर्न रोकिएमा, शास्त्र अनुसार विभिन्न विकल्पहरू छन् । सोह्रश्राद्ध कर्ताले आफ्ना पिताको तिथिमा गर्नुपर्ने विधान छ, तर आपत् धर्मअनुसार आश्विन कृष्ण औँसीदेखि आश्विन शुक्ल पञ्चमीसम्म गर्न सकिन्छ । साथै, कार्तिककृष्ण औँसीमा पनि श्राद्ध गर्न सकिन्छ ।
धर्मशास्त्रविद् गौतमले उल्लेख गरे अनुसार, अष्टमी, द्वादशी र औँसी, भरणी नक्षत्र र व्यतीपात योग परेका दिन पनि सोह्रश्राद्ध गर्न सकिन्छ । यदि यो समयमा पनि श्राद्ध गर्न नसकिएमा, एक सय आठ मन्त्र जप गरेर पितृलाई तृप्ति दिन सकिने शास्त्रीय विकल्प रहेको छ ।
पुरोहितहरूले बिहानै श्राद्ध गर्नु शास्त्रसम्मत नहुने बताउँदै, प्रत्येक दिन कुन समयमा श्राद्ध गर्ने भन्ने तालिका तयार गरिएको जानकारी पनि दिइएको छ। पितृ पक्षको समाप्तिसँगै दुर्गा पक्ष अर्थात् बडा दसैँको चाड सुरु हुने छ, जसअघि पितृ तृप्तिका लागि सोह्र श्राद्ध गर्ने परम्परा रहिआएको छ ।
श्राद्धमा के गर्ने
प्रतिपदादेखि १६ तिथिमध्ये जुन तिथिमा आफ्ना पिताको निधन भएको हो, सोही दिन सोह्रश्राद्ध गर्ने गरिन्छ ।
आश्विन कृष्ण पक्षलाई पर्व मानिएको छ । पर्व तिथिका अवसरमा गरिने श्राद्ध भएकाले यसलाई पारवन वा महालय श्राद्ध पनि भनिन्छ । पितृपक्षमा श्राद्ध आफ्नै घरमा गर्नुपर्छ, अर्काको घरमा गर्न निषेध छ । श्राद्धमा तीन वस्तु पवित्र मानिन्छन्– छोरीको छोरा (नाति), दिनको आठौँ भाग र कालो तिल । श्राद्धमा तीन प्रशंसनीय कुरा छन्, बाहिरी र भित्री शुद्धता, क्रोध नगर्ने र हतार नगर्ने ।
श्राद्धकालमा गीता, भागवत, पितृसूक्त, पितृसंहिता, रुद्रसूक्त, ऐन्द्रसूक्त आदि पाठ गर्नु बुद्धि, मन र कर्म तीनै कुराको शुद्धिका लागि फलप्रद छ ।
श्राद्धमा गर्न नहुने काम
पद्म पुराण तथा मनुस्मृतिका अनुसार श्राद्ध देखाउनका लागि गर्ने होइन, गुप्त रूपमा गर्नुपर्छ ।
धनी छ भने पनि श्राद्धमा धेरै खर्च र देखावटी नगर्नु अनि भोजनको माध्यमबाट मित्रता र सामाजिक तथा व्यापारिक सम्बन्ध स्थापित नगर्नु । श्राद्धको दिन घरमा दही नमथ्नु । श्राद्धकै दिन कपाल नकाट्नु । अघिल्लो दिन मुण्डन नगर्नु । महाभारतका अनुसार भन्टा, गाजर, मुसुरोको दाल, रहर, लौका, हिङ, प्याज, लसुन, बीरे नून, जामुन, सुपारी, सर्स्यौं र चनाको प्रयोग निषिद्ध छ । पितृपक्षमा कुनै पनि मांगलिक तथा शुभ काम गर्न वर्जित छ । यतिखेर कुँवा निर्माण, देव प्रतिष्ठा वा कुनै प्रयोजनका लागि व्रत, उत्सव, उद्यापन र वधू प्रवेश लगायतका कार्य गर्नु हुँदैन ।
घरमा रंग लगाउन, नयाँ कपडा किन्न, घर, विवाह र विवाहको कुरा झिक्न वर्जित छ । भूमि पूजन, इनार पूजा, संन्यास ग्रहण, व्यापारको श्रीगणेश आदि श्राद्धपक्षमा गर्नु हुँदैन ।
-1729593135.jpg)
-1731330003.png)
